Kolejność pojawiania się głosek w mowie dziecka

nie jest przypadkowa, lecz wiąże się z nabywaniem przez nie coraz większych możliwości wykonawczych. Jest ona następująca:

                  p, b, m, pi, bi, mi – do końca 1. roku życia

                  ś, ź, ć, dź, ń, j – między 1. a 2. rokiem życia

                  k, g, ch, ki, gi, chi – między 1,5 a 2,5 rokiem życia

                 f, w, fi, wi – między 2. a 2,5 rokiem życia

                  l, li – między 2,5 a 3,5 rokiem życia

                  s, z, c, dz – między 3. a 4,5 rokiem życia

                  r – między 4,5 a 6. rokiem życia

                  sz, ż, cz, dż – między 5. a 7. rokiem życia

                

Zatem, gdy trzylatek nie mówi /sz, ż cz, dż /, nie traktujemy tego jako wadę wymowy, podobnie nie jest wadą wymowy  mówienie /l/ albo /j/ zamiast /r / w wyrazach /ryba, rower, tramwaj/ przez czterolatka. Jednak  czterolatek, który wymawia /r/ w sposób gardłowy („po francusku”), już ma wadę wymowy, podobnie jak ten, który wypowiadając /zaba, zylafa, safa, salik, coło, dzem/, ma język między zębami.

 

   Wada wymowy

jest to niemożność wymówienia określonych głosek (dźwięków mowy).

Przyczyny tej niemożności są różne (budowa anatomiczna, napięcie mięśniowe, zaburzenia słuchu,  inne dysfunkcje organiczne, podłoże psychiczne), ale często są po prostu skutkiem nieprawidłowego ułożenia języka i warg, które w okresie niemowlęcym są w naturalny sposób przygotowywane do mówienia poprzez etapy rozwojowe związane z  jedzeniem; ssanie, gryzienie, żucie i połykanie.

Prawidłowa wymowa jednym dzieciom przychodzi łatwo, innym sprawia kłopot.

Ważna jest w niej interakcja z najbliższym otoczeniem, czyli opiekunami.

Kiedy w okresie wczesnodziecięcym mały człowiek zniekształca pojedyncze dźwięki mowy, opiekunowie traktują to zazwyczaj jako etap „dziecięcego” mówienia, lecz kiedy nie zaczyna mówić albo jego mowa jest niezrozumiała, niepokoją się.

Wadą wymowy jest niepoprawne wymawianie dźwięków mowy  przez te dzieci , które przekroczyły granice wieku przeznaczonego na ich opanowanie.

 

    Najpopularniejsze wady wymowy u dzieci w wieku wczesnoszkolnym :

 

• seplenienie – nieprawidłowa wymowa głosek  /s,z,c,dz/, /ś,ź,ć,dź/, /sz,ż,cz,dż/; najczęściej te dźwięki wymawiane są międzyzębowo, czyli z językiem wsuniętym między górny i dolny łuk zębowy ( tego typu wymowa może dotyczyć także głosek /t,d,n/ Zastępowanie ostatniej grupy głosek /sz,ż,cz,dż/ grupą pierwszą /s,z,c,dz/ to parasygmatyzm.
• rotacyzm – to nieprawidłowa wymowa głoski /r/ ; może ona być gardłowa, zbyt krótka albo zastępowana inną głoską, np./ l/ albo /j/, może być też pomijana
• wymowa bezdźwięczna – wymawianie /p,t,k,f,../ zamiast głosek /b,d,g,w.../, np. /pułka, tom, kłofa/ zamiast /bułka, dom, głowa/ 
• kappacyzm i gammacyzm – zastępowanie głosek /k, g, ki, gi/ głoskami /t, d, ti, di/, np./tot, dłowa, tino, nodi/ zamiast /kot,głowa, kino, nogi/
• lambdacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski /l/; pomijanie jej lub zastępowanie głoską/j/, np. /paec, pajec/ zamiast /palec/
• dyslalia wieloraka – zniekształcanie kilku głosek równocześnie; często mowa dziecka jest niezrozumiała dla otoczenia
• rynolalia, czyli nosowanie -  mówienie z nosowym pogłosem
• jąkanie – niepłynność mowy; naturalna w wieku przedszkolnym, tzw. „niepłynność fizjologiczna” / gdy dziecko chce powiedzieć dużo, ale jego możliwości wykonawcze są małe/, która w ciągu ok. pół roku mija samoistnie, jednak kiedy się przedłuża i nasila, konieczna jest terapia

 

    Praca w domu z dzieckiem mającym wadę wymowy

przede wszystkim powinna polegać na treningu słuchowym, ćwiczeniach oddechowych oraz wzmacnianiu mięśni  policzków, okolic ust i języka.

   W ramach treningu słuchowego warto czytać dziecku minimum 20 minut dziennie i po prostu z nim rozmawiać, zachowując wolniejsze tempo mowy, a także zwracać uwagę na odgłosy dobiegające z otoczenia i naśladować je, uczyć dziecko i powtarzać z nim popularne rymowanki, /np.: „Siała baba mak...”, „Ene due like fake...”, „Pałka zapałka dwa kije...”/, wierszyki /np.:”Pan kotek był chory”,”Dzik”,”Entliczek Pentliczek”, „Lokomotywa”.../, śpiewać z nim proste piosenki / „Wlazł kotek na płotek”, „Poszły w pole kurki trzy”, „Panie Janie”.../.

   Ćwiczenia oddechowe to: wdech nosem- wydech ustami, puszczanie baniek mydlanych, liczenie na wydechu / ale bez wysiłkowego „ mówienia na rezerwie”/ do pięciu/dziesięciu, wyliczanie na wydechu: dni tygodnia, nazw miesięcy, naśladowanie na wydechu odgłosów: wiatru (szszszszsz), powietrza z  przebitego balona/opony (psssssssssssss), uciszania (ćśśśśśśśśśśśśś)ciuchci (czuczuczuczu), samolotu (żżżżżżżżż), traktora (dżdżdżdżdżdż),  kropli wody (plum,plum,plum,plum), końskich kopyt (patataj,patataj,patataj,patataj)

   Ćwiczenia wzmacniające mięśnie policzków: robienie z policzków nadmuchanego balona,

naśladowanie policzkami płukania ust, nadmuchiwanie prawdziwego balona, gwizdanie, gra na harmonijce ustnej/ flecie prostym

   Ćwiczenia  wzmacniające mięśnie okolic ust i wargi: robienie z ust „ryjka”, całusków, rozciąganie ust w uśmiechu; także ukazującym zęby, wykonywanie półuśmiechów (jednostronnie),masowanie warg o zęby (przy zamkniętych i uchylonych ustach),, dmuchanie, gwizdanie, robienie „zajęczego ryjka”(ukazującego górne jedynki)

   Ćwiczenia wzmacniające mięśnie języka: liczenie po wewnętrznej stronie górnych i dolnych zębów przy zamkniętych i otwartych ustach, robienie „windy”, czyli unoszenie  i opuszczanie języka za górne i dolne zęby przy otwartych ustach, kląskanie , cofanie leżącego  za dolnymi zębami języka w głąb jamy ustnej

   Uwaga! Przy seplenieniu międzyzębowym nie wolno wykonywać ćwiczeń polegających na wysuwaniu języka; język nie może być widoczny  na zewnątrz jamy ustnej.

    Ćwiczenia uprzyjemniające pracę: jedzenie paluszka włożonego do ust bez udziału rąk, jedzenie chrupek z talerzyka bez udziału rąk, zasysanie i przenoszenie rurką małych kawałków papieru z jednego pojemnika do drugiego (z lewej strony na prawą), zlizywanie z talerzyka np. nutelli ( dobrze jest ją rozsmarować na talerzyku, który następnie wkładamy na jakiś czas do lodówki), gra na instrumentach dmuchanych, puszczanie baniek mydlanych, robienie dmuchanego przez rurkę wyścigu lekkich samochodów, piłeczek, dmuchanie na piórko, itp.

 

     Utrwalanie poprawnej wymowy dziecka w domu

jest wskazane, gdy towarzyszy jej świadomość, że ważnym wzorcem wymowy konkretnych głosek są opiekunowie. Zatem:

• Nie uczmy poprawnej wymowy /r/, gdy sami wymawiamy je gardłowo albo / s, z, c, dz /, jeśli wymawiamy te głoski z językiem między zębami; także wtedy, gdy dziecko wymawia je niedokładnie
• Jeżeli brakuje nam cierpliwości w pracy z dzieckiem , mamy skłonność do ciągłego poprawiania pociechy lub stawiania za wzór rodzeństwa czy któregoś z jej rówieśników, zostawmy to zajęcie specjaliście
• Pamiętajmy, że  utrwalamy poprawną wymowę głosek w następującej kolejności: na początku wyrazów, w środku wyrazów, na końcu wyrazów, w zdaniach, rymowankach.

 

   Propozycje pomocy logopedycznych do pracy z dzieckiem w domu:

• Zeszyty autorstwa Jolanty Góral – Półroli i Stanisławy Zakrzewskiej „Będę mówić poprawnie” Wydawnictwa Mac Edukacja :

            zeszyt 1. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: sz, ż, cz, dż

            zeszyt 2. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: l, li, r

            zeszyt 3. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: s, z, c, dz

            zeszyt 4. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: ś, ź, ć, dź

 

• Zeszyty Wydawnictwa Dragon z serii Logopedia:

             zeszyt 1. Ćwiczenia i wierszyki z głoskami k, g, l

             zeszyt 2. Ćwiczenia i wierszyki z głoskami ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz

             zeszyt 3. Ćwiczenia i wierszyki z głoskami sz, cz, dż, ż, rz

             zeszyt 4. Ćwiczenia i wierszyki z głoską r

 

                                                                                             Opracowanie:

                                                                      mgr  Ewa Dawidczyk – logopeda szkolny

                                                                    w Szkole Podstawowej nr 366 w Warszawie